وَلَا تَهِنوا وَ لا تَحزَنُوا وَ اَنتُم الاَعلَونَ إِن کُنتُم مُؤمِنينَ (آل‌عمران، آیۀ 13٩)

مقدمه

اقتصاد مقاومتی به‌مثابۀ الگویی الهام‌بخش از اقتصاد اسلامی مجموعه‌ای از ادبیات اقتصادی در کنار اقتصاد کلاسیک دانشگاهی نیست، بلکه فصل مشترک کاوش‌های علمی، اعتقادات قلبی و مدل‌های مدیریت و سیاستگذاری‌های اقتصادی درجامعه اسلامی است. از این رو «هماهنگی و همکاری در مطالعات، مشاوره و اجرای اقتصاد مقاومتی» در چارچوب نظام سیاسی مبتنی‌بر ولایت فقیه، به‌منظور تعامل اسلام‌شناسان حوزوی، متفکران دانشگاهی و مسئولان اجرایی کشور، ضروری به نظر می‌رسد. غفلت از این امر مهم و اساسی، خودباختگی اهل فکر و نخبگان اجتماعی دربرابر نظریات و مدل‌های وارداتی، فقدان توجه کافی به فرهنگ اسلامی و بومی جامعه و نیز نبود باور و تعهد کافی در کارگزاران و مسئولان به معتقدات دینی و شرعی در صحنۀ عمل، همگی از عوامل اصلی توجه‌نکردن به اقتصاد مقاومتی و ازدست‌دادن فرصت‌های گسترده برای ارائۀ الگوی اقتصادی منحصربه‌فرد مبتنی‌بر عدالت و رفع فقر، فساد و تبعیض در جامعه کنونی است.

نظام اقتصادی کنونی جمهوری اسلامی ایران علی‌رغم همۀ دستاوردهایی که از ابتدای انقلاب اسلامی داشته است، با تأکید بر «عدم‌مغایرت‌های شرعی و دینی» و با رویکردی عمدتاً منفعلانه و جزءنگرانه به آموزه‌های لیبرالیسم و نظام سرمایه‌داری، در وضعیت نامساعدی از منظر نظری و عملی قرار گرفته است و چنانچه در این زمینه کاری جدی صورت نگیرد، نشانه‌های التقاط فکری و تحجر عملی بیش از پیش آشکار خواهد شد.

به نظر می‌رسد بهترین راهبرد برای برون رفت از این وضعیت، تأکید عالمانه بر ضرورت ایجاد انطباق نظام‌وار و روشمند مبانی الهی و اسلامی بر مسائل عینی و روزمرۀ اجتماعی و اقتصادی است. نظر به چالش‌ها و انتظارات پیش رو و نیز با توجه به فرصت‌ها و محدودیت‌های فعلی، به نظر می‌رسد تشکیل «شبکۀ علمی جهادگران اقتصاد مقاومتی» ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که قطعاً خود نیازمند راهبری و مدیریت عالمانه است.

تأکیدات مقام معظم رهبری بر اقتصاد اسلامی، توسعۀ عدالت‌محور و اصلاح نظام پولی و مالی براساس احکام و موازین شرعی، خودباوری و اعتمادبه‌نفس ملی، نهضت تولید علم و توجه به مدل‌های فکری اسلامی و بومی و همچنین نامگذاری دهۀ چهارم انقلاب اسلامی به «دهۀ پیشرفت و عدالت»، تهیه‌کنندگان این طرح را بر آن داشت که با ارائۀ طرح حاضر، گام اول خود را در راستای تحقق آرمان‌های انقلاب اسلامی در عرصۀ اقتصاد و معیشت و در قالب ایجاد شبکه‌ای از نیروهای متفکر و متخصص و متعهد در حوزۀ اقتصاد مقاومتی بردارد.

ضرورت

اکنون که دهۀ پیشرفت و عدالت از نیمه گذشته است، ضرورت تأکید بر ساماندهی اقتصاد انقلاب اسلامی ایران بیش از پیش نمایان است. به نظر می‌رسد که به‌دلیل نبود نظریه‌ای جامع و منسجم مبتنی‌بر موازین اسلامی، شاهد برخوردهای مقطعی، سطحی و کوتاه‌مدت و نیز فعالیت‌های نقطه‌ای بدون امتداد در راستای ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی هستیم و در این تقلای تاریخی، اقتصاد انقلاب اسلامی بیشتر در منجلاب سرمایه‌داری جهانی فرو می‌رود و برنامه‌های اقتصادی دولت‌ها و کارشناسان آن‌ها این امر را تسریع می‌کند. خوشبختانه بحران اقتصادی و مالی جهانی و تحریم‌های بین‌المللی و از همه مهم‌تر، فرهنگ غنی اسلامی تاحدودی جلوی این فرو رفتن را می‌گیرد. ازاین‌رو در وضعیت کنونی، تدوین مدل نظری و منسجم و جامع اقتصاد مقاومتی در قالب الگوی اسلامی‌ایرانی اقتصاد می‌تواند گامی مبنایی و مهم در راستای گسترش و اصلاح اقتصاد انقلاب اسلامی باشد.

ارکان

تولید و به‌کارگیری نظریه‌های اقتصاد مقاومتی مستلزم تعامل نهادهای چهارگانۀ حوزه، دانشگاه، دستگاه‌های اجرایی و نهادهای اجتماعی و مردمی است.تحقق این هدف مستلزم داشتن رابطه‌ای شبکه‌ای بین این چهار رکن است، به‌نحوی‌که بتوان اقتصاد ایران را از وضعیت سرمایه‌داری‌زده کنونی به سمت اقتصاد ناب اسلامی راهبری کرد. شبکۀ علمی جهادگران اقتصاد اسلامی با تأکید بر مبانی اسلامی و الهی و با کار علمی معطوف به حل مسأله، خواهد کوشید تا ساختار و روند اصلی برنامه‌های اقتصاد کشور را با نگاه جامع به این چهار رکن، در مسیر تحقق اقتصاد مقاومتی اصلاح کند.

ارزش‌ها و اصول

ارزش‌ها و اصول بیانگر کیفیت حرکت به سمت هدف خواهد بود، ضمن آنکه می‌تواند انرژی لازم برای حرکت را نیز فراهم آورد. در صدر ارزش‌های مدنظر در ایجاد این شبکه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. اخلاص: حاکمیت انگیزۀ الهی، محرک اصلی این شبکه است؛ برای ساماندهی معیشت امور مسلمانان در جهت قرب الهی، داشتن اخلاص امری ضروری و قطعی است.

2. تفکر: اساس نظریه‌پردازی و مدلسازی اسلامی به‌خصوص در امور اجتماعی، تفکر تأسیسی و نظام‌وار است. البته گزینش برخی فرایندهای اجتماعی متعارف و استفاده از تجربۀ دیگران در جای خود لازم و ضروری است اما در عرصۀ فکر و مبانی حرکت، استقلال فکری اصل اولی است.

3. تخصص: بهره‌گیری از ابزارها و علوم متعارف در راستای موضوع‌شناسی و مسئله‌شناسی تأیید می‌شود و در مقاطع لازم از آن استفاده خواهد شد.

4. خلاقیت: در این شبکه با توجه به تأکید بر نظریه‌پردازی در حوزۀ اقتصاد اسلامی، باید لوازم خلاقیت و نوآوری و افزایش ظرفیت فراهم گردد.

5. توجه به اقتضائات عینی و بومی: با توجه به نقطه عطف کنونی تاریخی و لزوم موفقیت در گذر از آن، توجه به وضعیت کشور امر مهمی است و نظریه‌های اقتصاد اسلامی در عین ابتنا بر منابع ناب اسلامی باید پاسخگوی نیازهای روز ایران و جوامع اسلامی و حتی دیگر کشورهای جهان باشند.

6. ولایت‌پذیری: به‌منظور حفظ وحدت و نیز قطعی‌شدن تکلیف شرعی و جهت حرکت، لزوم پذیرش نظر ولی‌امر به‌عنوان فصل‌الخطاب قطعی است.

7. دشمن‌شناسی: شناسایی جبهۀ دشمن و رصد فعالیت‌ها و تحلیل نقاط ضعف و قوت آن لازمۀ تنظیم و سیاستگزاری حرکت‌های شبکه است.

اهداف و برنامه‌های کلان

1. پیشبرد طرح ملی اقتصاد مقاومتی در قالب «الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت» در تمامی سطوح نظری تا عملی و عینیت‌بخشی

2. شناسایی و دسته‌بندی افراد و نهادهای مؤثر در اقتصاد مقاومتی و شناسنامه‌دارکردن آنان

3. معرفی، نقد و رتبه‌بندی محصولات تولیدشده در عرصه‌های مختلف اقتصاد مقاومتی

4. ایجاد سازوکارهایی برای جلب مشارکت و ایجاد زمینۀ همکاری میان فعالان اقتصاد مقاومتی

5. تولید و ترویج محتوا در زمینۀ اقتصاد مقاومتی به تناسب مخاطبان و در قالب‌های مناسب

6. شبکه‌سازی و برنامه‌ریزی برای اقدامات مشترک و فراگیر

7. آموزش و تربیت نیروهای پژوهشی و اجرایی لازم برای اقتصاد مقاومتی در ضمن خدمت اصلاح نظام پژوهش و آموزش اقتصاد مقاومتی

8. پایگاه اطلاع‌رسانی و ارتباطات مجازی شامل امکاناتی مانند انجمن گفتگو، تولید و ارائۀ محتوا، اطلاع‌رسانی و...

9. ایجاد ارتباط بین نهادهای چهارگانه یعنی دانشگاه‌ها و نهادهای دانشجویی، حوزه و نهادهای حوزوی، دستگاه‌های اجرایی و کارشناسان دولتی و به‌ویژه نهادهای اجتماعی و مردمی

10. بهینه‌سازی مستمر حرکت شبکه. پس از تبیین و تحلیل اهداف بلند‌مدت و اهداف دردسترس در کوتاه‌مدت و نیز کشف مختصات هر مقطع از حرکت و با توجه به آسیب‌شناسی و تحلیل دستاوردهای گذشته، می‌توان در هر مقطعی از زمان، جهت‌گیری و مسیر حق را با روشی متوازن و معقول و متناسب با امکانات و نیازها، دنبال کرد.